عید فرخنده نورانی قربان آمد
امروز دهم ذی الحجه، روز عید سعید قربان از بزرگترین و گرامیترین عیدهای مسلمانان است که به یاد ابراهیم نبی و فرزندش حضرت اسماعیل جشن گرفته میشود
آوای پارسیان : عید قربان را عید اضحی نیز میگویند، زیرا اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا میآید (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحی گویند، چنانچه در قرآن کریم آمده است: والشمس و ضحیها (قسم به خورشید و چاشتگاه آن) و، چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی میکنند و قربانی را اضحیه یا ضحیه گویند بدین سبب روز دهم ذی الحجه را که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام میشود «عید اضحی» میگویند.
همچنین واژه قربان از ماده قرب؛ به معنای نزدیک بودن است. بر این اساس با توجه به این که شخصی که قربانی میکند، در نظر دارد بدین وسیله به خداوند متعال تقرب جوید، این عمل را قربانی میگویند.
برگزار کردن مراسم قربانی در این عید بر همه واجب نیست و تنها بر زائران کعبه در مراسم حج واجب است، اما بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آن را بین همسایگان و مستمندان تقسیم میکنند.
همچنین در روایتهای مکرری نقل شده که در روز عید قربان، قربانی کنید تا یتیمان و گرسنگان و بیچارگان نیز به خوراک برسند.
در روایات مختلف دین اسلام آمده است که پیامبر بزرگ الهی حضرت ابراهیم (ع) در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نامید و برایش بسیار عزیز و گرامی بود. اما مدتها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا اسماعیل را قربانی کند.
او پس از کشمکشهای فراوان درونی، در نهایت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر میروند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود میشود. اما به هنگام انجام قربانی اسماعیل خداوند که او را سربلند در امتحان مییابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم میفرستد.
عید قربان ریشه در دوران قبل از تاریخ بشر دارد. انسانهای اولیه برای به دست آوردن ترحم خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسانها میزدند.
در روایات اسلامی از ائمه معصوم ضمن تأکید بر فضیلت روز عید قربان، به قربانی کردن نیز توصیه شده است. امام موسی بن جعفر (ع)، از پدرش حضرت امام جعفر صادق (ع) روایت کرده است که فرمود: علی بن ابی طالب (ع) می فرمود: خوشش می آمد از مردی که خود را در طول سال، در چهار شب، [برای عبادت]، فارغ می نماید: شب فطر، شب قربان، شب نیمه شعبان، نخستین شب از ماه رجب؛ و البته برای عید قربان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، اعمال و آدابی وارد شده است از جمله آنکه روایت شده است که رسول خدا (ص) در عید فطر و قربان - هر اندازه هوا سرد و یا گرم بود، بُرد می پوشید و عمامه به سر می نهاد.
همچنین رسول خدا (ص) روز عید فطر و قربان، وقتی برای نماز عید خارج می شد، صدایش را به تکبیر بلند می کرد. همچنین امام صادق (ع) در حدیثی فرمود: سنت بر آن جاری شده است که آدمی روز «عید فطر»، قبل از رفتن برای خواندن نماز عید در مصلّی و در «عید قربان» بعد از آن، افطار کند.
قربانی کردن برای کسانی که در حج حضور ندارند یک سنت و عمل مستحب است، ولی بر انجام آن تأکید شده است. در روایتی چنین آمده است که امّ سلمه نزد پیامبر (ص) آمد و گفت:ای رسول خدا (ص)، عید اضحی فرا میرسد و من قیمت قربانی را در اختیار ندارم، پس آیا قرض کنم و قربانی کنم؟ فرمود: قرض بگیر؛ زیرا که آن قرضی ادا شده است.
در روایات آمده است که رسول خدا (ص) دو قوچ قربانی کرد، که یکی از آنها را به دست خودش ذبح فرمود، بعد عرضه داشت: خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اهل بیتم که قربانی نکردند، و بعد دیگری را ذبح نمود و عرضه داشت: خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از امتم که قربانی نکردند.
دعای قربانی
در منابع روایی آمده است که امیرالمؤمنین (ع) به هنگام ذبح قربانی عرضه میداشت: «بسم اللَّه وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مسلماً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ، إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، اللّهمّ منک و لک» یعنی «به نام خدا روی خود را به سوی کسی آوردم که آسمانها و زمین را آفریده، در حالی که در دین خود خالص و مسلمانم، و من از مشرکان نیستم، همانا که نماز من، و عبادت و قربانیم، و زندگانیم و مرگم از آنِ اللَّه؛ پروردگار جهانیان است. خدایا این قربانی از تو و برای تو است»، سپس عرضه میداشت: «پروردگارا این قربانی از طرف پیامبر تو است»، آنگاه آن را ذبح میکرد، و قوچ دیگری را هم از سوی خود ذبح میکرد.
موارد مصرف قربانی
قربانی حج تمتع، دارای شروط و احکامی است از جمله اینکه قربانی کننده، گوشت قربانی را سه بخش نماید: بخشی را برای خوردن خویش نگه دارد، بخشی را هدیه و بخش سوم را صدقه دهد. همانگونه که از امام جعفر صادق (ع) نقل شده که از ایشان پرسیدند که با گوشت قربانی چه کنند؟ حضرت فرمودند که حضرت علی بن الحسین و حضرت امام حسن (علیهم السّلام)، یک سوم آن را برای همسایگان میفرستادند، یک سوم را به فقرا میدادند و یک سوم را برای اهل خانه نگاه میداشتند. البته برخی از فقها، دادن سهم فقرا را (در صورت امکان) لازم دانسته، اما دو مورد دیگر را مستحب میدانند.
در روایات میخوانیم اولین قطره خون قربانی که ریخت، خداوند گناهان صاحبش را میبخشد، اوقاتی که به خاطر تولد نوزاد یا ورود مسافر یا دفع بلا، گوسفند ذبح میشود، در روح و روان و حرکت اهل خانه شور و نشاطی پدید میآید.
به هر حال، ذبح صدها هزار گوسفند و هزاران شتر، یک نوع جلوه و زیبایی و مظهر روحیه ایثار دسته جمعی است که خود از شعائر الهی است.
سیر کردن گرسنه ها: یکی از اسرار قربانی سیر کردن گرسنهها است قرآن در این باره میفرماید: «فکلوا منها واطعمواالقانع والمعتر» از گوشتهایی که قربانی میکنید هم خودتان میل کنید، هم به قانع و معتر بدهید. قانع، فقیری است که به آنچه میگیرد، قانع است. معتر، فقیری است که علاوه بر تقاضای کمک اعتراض هم میکند. این نشان دهنده بینش وسیع اسلام است که سفارش به خود را فراموش کنید نه دیگران را و در تقسیم گوشت و اطعام، پای بند تملق یا دعا و تواضع فقیر نباشید؛ او را سیر کنید، گرچه با شنیدن زخم زبان باشد.
در قرآن مجید این واقعه تاریخی چنین آمده است:
«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده ۲۷)
ترجمه: وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد.
بعد از آن این عمل در تمام ادیان سماوی به عنوان یک عبادت و ذریعه قرب و در مناسبات و مواقع خاص به عنوان یک دستور و آیین جای ماند. اینجاست که میبینم تمام ملتها اعم از پیروان ادیان سماوی و غیر سماوی با ذبح حیوان یا صدقه دادن پول و کالا به بارگاه خداوندی یا معبودهای باطل خویش تقرب میجویند.
در واقع خداوند متعال قوچی بزرگ فرستاد تا به جای فرزند قربانی کند و سنتی برای آیندگان در مراسم حج و سرزمین منا و برای تمام جهانیان به جای ماند.
اگر حضرت اسماعیل علیه السلام قربانی میشد همانطوری که حضرت ابراهیم تصمیم قطعی آن را داشت بعد از آن باید به تأسی و پیروی از ابراهیم خون جگرگوشهها در کوچه و خیابانها ریخته میشد مگر لطف الهی شامل حال گشت بجای فرزند دلبند قوچی بزرگ برای ذبح عنایت شد و به عنوان یادگار ابراهیمی، دین اسلام و خاتم پیامبران نه فقط آن را مشروع قرار داد بلکه بر احیای آن حکم تأکید آمد که در همان روز تاریخی دهم ذی الحجه، عید قربان حجاج کرام و عموم مسلمانان به شرط استطاعت یک گوسفند سالم با شرایط و سن خاصی ذبح کنند. (احکام شرعی و تفاصیل فقهی این شعار اسلامی در کتابهای فقه به تفصیل ذکر شده است).
قربانی و حج که مجموعه از مناسک، طواف و سعی، وقوف عرفه، منا، مزدلفه، رمی جمرات ذبح قربانی شکرانه و ... همه اینها شعائر و عباداتی هستند که در ماه ذی الحجه ادا میشوند و مشروعیت همه اینها به حضرت ابراهیم علیه السلام بر میگردد و از ایشان به خاتم پیامبران و اهل اسلام به ارث رسیده است، زیرا پیامبر اسلام جانشین برحق حضرت ابراهیم علیه الصلاة والسلام بودند، آنحضرت صلی الله علیه وسلم با افتخار میفرمود «أنا دعوة جدی ابراهیم» من ثمره و نتیجه دعا پدربزرگم ابراهیم هستم. دعایی که هنگام تعمیر کعبه بر زبان حضرت ابراهیم جاری بود: «ربنا و بعث فیهم رسولا منهم...».
در خصوص قربانی وقتی که از آن حضرت صلی الله علیه و سلم سؤال میشد: «ما هذه الاضاحی؟» این قربانیها چه هستند؟
آنحضرت صلی الله علیه و سلم در پاسخ میفرمودند: «سنة ابیکم ابراهیم علیه اسلام» (قربانی) سنت (یادگار) پدرتان حضرت ابراهیم علیه اسلام است.
خبرگزاری صدا و سیما


